opioids

opioids (สารโอปิออยด์)

สารโอปิออยด์เป็นสารที่ออกฤทธิ์ต่อตัวรับโอปิออยด์ (opioid receptor) ในสมองโดย ตรง โดยตัวรับโอปิออยด์จะมีอยู่ในอวัยวะต่างๆ ของร่างกาย เช่น ที่สมอง ไขสันหลัง และระบบ ทางเดินอาหาร ซึ่งตัวรับนี้มีอยู่ทั้งหมดสี่ชนิด คือ เดลต้า (delta; δ) แคปป้า (kappa; κ) มิว (mu; μ) และ นอซิเซปติน (nociception) เมื่อสมองได้รับโอปิออยด์จะทำให้เกิดความรู้สึกเคลิบเคลิ้ม และมีฤทธิ์ลดอาการปวด สารโอปิออยด์จึงสามารถถูกจำแนกอยู่ในสารจำพวกกดประสาทได้ด้วย โอปิออยด์สามารถนำมาใช้ทางการแพทย์ได้ เช่น มอร์ฟีน (morphine) เมธาโดน (methadone) เฟนตานีล (fentanyl) เมพเพริดีน (meperidine) ทรามาดอล (tramadol) เป็นต้น เพื่อบรรเทาอาการปวด และสารยังมีฤทธิ์ช่วยบรรเทาอาการท้องเสีย หรืออาการไอได้ นอกจากนี้เมธาโดนเองสามารถนำมาใช้รักษาการติดสารโอปิออยด์ชนิดอื่นได้ เนื่องจากมีค่าครึ่งชีวิตที่ยาว ทำให้อาการถอนไม่รุนแรงเท่าโอปิออยด์อื่น ทั้งนี้ โอปิออยด์สามารถนำเข้าสู่ร่างกายได้ ทั้งแบบสูบ สูดทางจมูก หรือฉีดเข้าเส้นเลือดหรือกล้าม และใช้ได้ในรูปแบบกินทางปาก โดยยาโอปิออยด์ที่ใช้เพื่อรักษาอาการปวดดังข้างต้นอาจถูกนำไปใช้ในทางที่ผิด เช่น ยาออกซีคอนติน (oxycontin) ถูกผู้ใช้สารนำเอาผงในแคปซูลของยามาเจือจางกับน้ำและฉีดเข้าสู่ร่างกาย หรือมีการนำเอาแผ่นแปะที่มียาโอปิออยด์มาตัดเปิดออกเพื่อนำไปใช้ฉีด เป็นต้น 

สารที่อยู่ในกลุ่มโอปิออยด์

สารในกลุ่มนี้มีหลายชนิดสามารถหาได้จากพืชตามธรรมชาติหรือสังเคราะห์ รวมทั้งมีใน รูปแบบกึ่งสังเคราะห์ ดังนี้

• โอปิออยด์จากพืชตามธรรมชาติ เช่น จากพืชฝิ่น หรือ โอเปียม (opium) ซึ่ง เป็นพืชที่สามารถนำมาสกัดได้โอปิออยด์ตามธรรมชาติ มีผลิตอยู่ในรูปแบบ แท่ง หรือก้อนสีดำหรือน้ำตาลคล้ายทาร์ เมื่อนำฝิ่นมาสกัดแล้วจะได้สารอัลคาลอยด์สองชนิดที่สำคัญคือ มอร์ฟีน (morphine) ซึ่งหาได้ในรูปแบบ ของเหลวเพื่อใช้ฉีดหรืออยู่ในรูปแบบเม็ด ซึ่งใช้เป็นยาแก้ปวด และ โคเอดีน (codeine) ซึ่งใช้เป็นยาแก้ไอ

• โอปิออยด์กึ่งสังเคราะห์ เช่น เฮโรอีน (heroin) จะขายในรูปแบบผงสีขาว หรือ น้ำตาล ซึ่งมีฤทธิ์แรงกว่ามอร์ฟีนถึง 5 – 8 เท่า และออกฤทธิ์ได้นานราว 3 – 4 ชั่วโมง จัดเป็นสารกึ่งสังเคราะห์ กล่าวคือสามารถสังเคราห์ได้จากฝิ่นนั่นเอง นอกจากนี้ยังมีไฮโดรโคโดน (hydrocodone) ออกซีโคโดน (oxycodone) ไฮโดรมอร์โฟน (hydromorphone) ที่จัดเป็นสารกึ่งสังเคราะห์เช่นกัน

• โอปิออยด์สังเคราะห์ ได้แก่ เมธาโดน (methadone) เฟนตานีล (fentanyl) และเมพเพริดีน (meperidine) หรือเพธิดีน (pethidine) ที่ผลิตได้จากการ สังเคราะห์เท่านั้น ส่วนใหญ่สารสังเคราะห์เหล่านี้ จะอยู่ในรูปยาแบบเม็ด หรือแบบแคปซูล โดยเมธาโดนเป็นยาที่อยู่ในรูปแบบเม็ดและแบบน้ำไว้ สำหรับรับประทานได้ 

แหล่งที่มา : https://cads.in.th/cads/content?id=80