ปรากฏการณ์ ติดอยู่ที่ปลายลิ้น ความซับซ้อนของสมองและความทรงจำ

หลาย ๆ คนอาจเคยเจอเหตุการณ์ “รู้จัก แต่จำชื่อไม่ได้” ไม่ว่าจะเป็นชื่อของคน สัตว์ สิ่งของ หรือสถานที่ โดยรู้สึกว่าคิดอย่างไรก็คิดไม่ออก ไม่สามารถนึกออกมาเป็นคำพูดได้ จนเราเรียกปรากฏการณ์นี้ว่า “ติดอยู่ที่ริมฝีปาก” ซึ่งในภาษาอังกฤษ เราเรียกว่า Tip-of-the-tongue (ติดอยู่ที่ปลายลิ้น) เป็นปรากฏการณ์ที่สัมพันธ์กับกลไกการทำงานของระบบความจำ และการดึงข้อมูล (Information) ออกมาจากสมอง โดยสมองไม่สามารถเชื่อมโยงความหมายและเสียงของคำที่ต้องการได้ ซึ่งอาจเกิดจากการที่เราไม่ได้ยินหรือพูดคำนั้นเป็นเวลานาน แม้ว่าชื่อนั้นจะฝังอยู่ในความจำระยะยาว (Long-Term Memory) ก็ไม่สามารถดึงความจำออกมาได้ทั้งหมด ทำให้นึกออกเพียงพยางค์หรือตัวอักษรบางตัวเท่านั้น วิธีการหนึ่งที่จะทำให้เราสามารถนึกถึงคำเป้าหมายออกมาได้ คือ ให้พยายามนึกถึงพยัญชนะสำคัญที่พอจะนึกออก แล้วค่อย ๆ นำมาประกอบเป็นคำ ๆ จนกระทั่งสมองของเราสามารถเชื่อมโยงไปสู่คำที่ถูกต้องได้ ปรากฏการณ์ “ติดอยู่ที่ปลายลิ้น” นี้ เกิดขึ้นได้กับทุกเพศทุกวัย และเป็นเรื่องปกติหากเกิดขึ้นเป็นครั้งคราว หรือเกิดขึ้นบ่อยเมื่อมีอายุมากขึ้น แต่เมื่อไหร่ที่ปรากฏการณ์นี้เกิดขึ้นบ่อยจนกระทั่งรบกวนการใช้ชีวิตประจำวัน ความผิดปกตินี้จะเรียกว่า ภาวะหลงลืมทางภาษา (Anomic aphasia) ซึ่งเกิดจากผู้ป่วยที่เคยมีภาวะเส้นเลือดในสมองแตกหรือตีบ (Stroke) หรือเกิดอุบัติเหตุทางสมองมาก่อน และหากเกิดขึ้นในระยะยาว จะกลายเป็นภาวะหลงลืมภาษา ชนิด PPA หรือ Primary Progressive Aphasia ซึ่งเป็นความผิดปกติระยะแรกเริ่มที่อาจนำไปสู่โรคสมองเสื่อม (Dementia) ได้